Zgodnie z psychoanalityczną teorią popędów, zachowania agresywno-sadystyczne są skutkiem popędów, naturalnych rodzajowi ludzkiemu, wynikających z id.
W trakcie socjalizacji popęd agresji może zostać podporządkowany celom konstruktywnym i tzw. agresja nieświadoma może zostać przekształcona w świadomość własnej agresywności.

Według modelu psychodynamicznego, głównie według teorii relacji z obiektem, zaistniała we wczesnym okresie rozwojowym trauma (uraz) prowadzi do powstania tak silnego psychicznego urazu, że nie wykształcona jeszcze dziecięca osobowość nie może sobie poradzić z przetworzeniem dramatycznego przeżycia.

Naturalnymi potrzebami psychicznymi człowieka są: potrzeba bezpieczeństwa, akceptacji, afiliacji. Uszkodzenia pojawiają się już wtedy, gdy występuje brak zaspokojenia potrzeb (szczególnie we wczesnym okresie rozwojowym). Jeśli dziecko doświadcza fizycznego lub psychicznego okrucieństwa lub odrzucenia ze strony najważniejszych dla niego osób, czyli rodziców, przezywa lęk, złość, gniew. Nad emocjami tymi nie potrafi zapanować ani ich "przepracować" - pojawia się bowiem u niego naturalny mechanizm obronny - ochrona rodziców.
Psychika dziecka nie jest w stanie przyjąć, że okrucieństwo ze strony najbliższych może budzić złość i gniew - nie jest wstanie przeżywać złości do swoich rodziców - do agresorów. Powstają wówczas "uszkodzenia trzeciego stopnia" - zahamowania rozwojowe, nerwice dziecięce, krańcowe nieposłuszeństwo, zachowania agresywne i autodestrukcyjne.

Identyfikacja z agresorem to opisany przez Annę Freud mechanizm obronny polegający na tym, że dziecko nieświadomie identyfikuje się ze swoim prześladowcą, powtarzając jego zachowania.

Zachowania agresywne wystepują jako jeden z objawów w utrwalonych zmianach osobowości (dawniej psychopatie) zaburzeniach typu bordeline (pogranicze miedzy nerwicą a psychozą), nadpobudliwości psychoruchowej, ADHD, zespole FAS.

Podobną etiologię mają zachowania autodestrukcyjne - przyczynami są emocjonalna izolacja, deprywacja potrzeb - budząca rozczarowanie, ogromne napięcie, którego nie sposób rozładować. Złość i agresja, zepchnięte do nieświadomości, w konsekwencji kierowane są przeciwko sobie.

Zachowania autodestrukcyjne przejawiają osoby, które we wczesnym okresie rozwojowym doświadczały emocjonalnego odrzucenia, wykorzystania seksualnego, zaniedbania, przemocy. Często obarczane poczuciem winy, nie znają uczucia złości i gniewu - kierują je przeciwko sobie. Formami autoagresji mogą być uszkodzenia ciała, ale też nadużywanie alkoholu, narkomania, anoreksja, bulimia.

Etiologia:

- uszkodzenia, frustracje i deprywacja potrzeb we wczesnym okresie rozwojowym (faza autyzmu lub "pierwotnego narcyzmu" w pierwszych miesiącach życia),
- ciężka frustracja w późniejszym okresie rozwoju - regresja do fazy "pierwotnego narcyzmu" (uszkodzenia w okresie preedypalnym - pierwsze 3 lata życia),
- negatywne rozwiązanie kryzysu adolescencyjnego - osiągnięcie adaptacji przez zanik troski o innych uszkodzenia organiczne (dawniej charakteropatie).

Zachowania agresywne i autodestrukcyjne - c.d.

Specyficzne działania obronne:

- mechanizm idealizacji rodziców,
- mechanizm identyfikacji z agresorem,
- mechanizm przeniesienia - przenoszenie emocji na inne ważne obiekty,
- trudności w neutralizowaniu agresji, trudności w wyrażaniu popędów w społecznie akceptowanej formie, impulsywność wrogość, wybuchowość,
- nadmierna idealizacja lub dewaluacja obiektów, siebie również ("jestem najgorszy lub najlepszy"),
- silny mechanizm projekcji lub identyfikacji projekcyjnej (przypisywanie komuś jakiejś cechy własnej przy braku krytycyzmu - wrogości, złej woli),
- mechanizm zaprzeczania rzeczywistości lub istnieniu własnych potrzeb, chęci, przeżyć.

Bibliografia:

- "Psychoterapia" - pod red. L. Grzesiuk,
- "Współczesna psychoaliza" - P. Kutter,
- "Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji" - P.C. Kendall,
- "Autoagresja" - A. Eckardt,
- "Ego i mechanizmy obronne" - A.Freud

Agnieszka Wróbel