INFORMACJE Z TEORII MONTAŻU I ICH PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE

Montaż filmowy jest jedną z podstawowych metod twórczości filmowej. To system filmowego opowiadania, swego rodzaju powtórzenie procesu ludzkiego postrzegania i myślenia. Twierdzi się, że połowa filmu powstaje na planie, podczas kręcenia poszczególnych scen, natomiast drugą połowę tworzy się w montażowni. Reżyser i montażysta selekcjonują wtedy zarejestrowany uprzednio materiał by wykorzystać jego najlepsze elementy i zestawić je w odpowiedniej kolejności. Dopiero podczas montażu, poszczególne ujęcia filmu zostają połączone w jedną kompozycyjną i artystyczną całość.

Montaż, tworząc różnego rodzaju skojarzenia (znaczeniowe, estetyczne i.in.) w płaszczyźnie obrazu i dźwięku, nadaje sens następującym po sobie fragmentom filmu. Dzieje się tak niezależnie od tego, czy sekwencje filmowe rozgrywane są w ramach pojedynczych, długich ujęć (czyli w tak zwanym montażu wewnątrz kadrowym), czy też w kilku lub kilkunastu ujęciach (tzw. montaż cięty).

Przy pomocy montażu można wykreować sytuacje fikcyjne, wymyślone przez scenarzystę, a także kształtować czas i przestrzeń - podstawowe elementy obrazowania filmowego.

W montażowni - na stole montażowym (dzisiaj już prawie wyłącznie na ekranie komputera) następuje ostateczna weryfikacja trafności środków filmowych zastosowanych w czasie zdjęć. Tam eliminuje się niepotrzebny materiał i skraca ("podcina") zbyt długie ujęcia, ocenia czy można odczytać treść i sens filmu bez zaglądania do scenariusza. Stopień "czytelności" filmu po skończonym montażu jest miernikiem tego, czy został on dobrze wykonany.

Możemy zastosować montaż twardy (cięcia, styk tematycznie różnych obrazów)
- pokaz cięcia ostrego
miękki (przenikanie, zaciemnienia, figury montażowe)
- pokaz przenikania

Przystępując do montażu trzeba pamiętać o zasadach narracji filmowej.

Trzeba sprecyzować miejsce i czas akcji, określić (przedstawić, scharakteryzować) bohaterów i tak prowadzić ich filmowe losy, by były zrozumiałe dla widza i by narastające pomiędzy nimi konflikty osiągały kulminację w zamierzonym przez nas momencie.
Należy brać także pod uwagę, wynikające z mechaniki ludzkiego postrzegania, możliwości percepcyjne przeciętnego widza, a więc mieć świadomość, że:
- przedmiot może być: zauważony, poznany, oceniany, kontemplowany
- każda z tych czynności: zauważanie, poznanie, ocenianie, kontemplowanie wymaga coraz dłuższego czasu percepcji
- istnieje określony czas potrzebny do spostrzeżenia każdego typu przedmiotu; jest on krótszy dla przedmiotów bliższych i zawierających mniej szczegółów, a dłuższy dla przedmiotów dalszych i bogatszych w szczegóły
W niektórych podręcznikach występuje podział na rodzaje planów filmowych (patrz: "Podstawowe pojęcia z zakresu języka filmowego" link do tego rozdziału). Często określa się tam minimum percepcyjne każdego z planów (np. zbliżenie powinno trwać 3 sek., plan amerykański 6 sek., a plan ogólny 9 sek.). Zważywszy jednak, że wrażliwość każdego widza jest inna, trudno całkowicie zaufać tym regułom.

Istnieją różne rodzaje montażu - oto najważniejsze z nich:

1. montaż linearny- służy najprostszej z form narracji, operuje jednością akcji, niekiedy nawet miejsca i czasu
2. montaż równoległy- pozwala na rozbudowaną narrację, łączy dwa lub więcej wątków związanych ze sobą. Można w nim wyróżnić:
3. montaż synchroniczny- rodzaj montażu równoległego, w którym różne wątki rozgrywają się równocześnie.
W powieści mogłoby to brzmieć "A tymczasem..."
4. montaż retrospektywny- łączy wątki rozgrywające się w czasie teraźniejszym z wątkami z przeszłości
5. montaż kreacyjny - w tym rodzaju montażu zależności między ujęciami (obrazami) stwarzają nowe znaczenia. Można w nim wyróżnić:
6. montaż antytez - typ montażu skojarzeniowego; obrazy są dobierane na zasadzie wyrazistych przeciwieństw; dwa ujęcia o konkretnych znaczeniach tworzą w połączeniu ze sobą odmienne, trzecie znaczenie
7.montaż analogii - typ montażu skojarzeniowego; zestawione ze sobą na zasadzie analogii obrazy dookreślają, dopełniają się nawzajem, jeden obraz odwołuje się do drugiego, tym montażem można osiągnąć efekt metafory
8. montaż polifoniczny - najbardziej dynamiczna z form montażu; serie krótkich obrazów w tempie, w tej formie montażu często nie da się jednoznacznie określić wg jakich kryteriów poszczególne obrazy zostały ze sobą zestawione (rodzaj montażu stosowany np. w wideoklipie)
9."Ten Minutes Takes"- ujęcia długie, bez cięć montażowych